Thứ Tư Lễ Tro
Lịch sử và ý nghĩa thần học phụng vụ
Ngày Thứ Tư Lễ Tro,
chúng ta nghe văng vẳng lời thánh ca từ Sách Sáng thế:
Hỡi người hãy nhớ mình là tro bụi và sẽ trở về
bụi tro. Lời Kinh thánh này nhắc nhở chúng ta ý thức
về thân phận con người qua biểu hiệu "bụi tro"
được dùng trong Kinh thánh và trong nghi lễ ngày Thứ Tư
đầu Mùa Chay. Trong bài viết này tôi sẽ nói qua về
lịch sử và ý nghĩa thần học phụng vụ của Ngày Thứ
Tư Lễ Tro.
1. Lịch sử Thứ Tư
Lễ Tro
Những Quy luật tổng quát của Năm phụng vụ nói về
ngày Thứ Tư Lễ Tro như sau: "Mùa Chay bắt đầu
từ Thư Tư Lễ Tro và kết thúc ngay truớc Thánh lễ
Tiệc Ly. Ngày Thứ Tư đầu Mùa Chay có xức tro; ngày
đó khắp nơi ăn chay" (số 28 và 29). Lời chỉ dẫn
này cho chúng ta biết ý nghĩa của Ngày Thứ Tư Lễ Tro
trong Năm phụng vụ, cũng như trong suốt Mùa Chay thánh.
Với Thứ Tư Lễ Tro, Giáo hội bắt đầu Mùa Chay. Ngoài
ra trong cơ cấu phụng vụ của ngày này, Giáo hội cử
hành lễ nghi làm phép tro và xức tro.
Trong truyền thống phụng vụ từ thế kỷ thứ 7, Ngày
Thứ Tư Lễ Tro là một ngày quan trọng, và không một
lễ nào có thề vượt lên trên. Người ta cũng gọi
ngày này là "Ðầu Mùa Chay" (Caput ieiunii), hay
" Ðầu Mùa ăn chay 40 ngày" (Caput Quadragesimalis).
Việc ăn chay trong Mùa này đã có từ thời Ðức Giáo
Hoàng Gregoriô Cả (590-604).
Về nghi thức làm phép tro và xức tro, qua thời gian lễ
nghi này đã có sự biến đổi từ một nghi thức nghi
thức thống hối trong định chế về tập tục thống hối
công cộng thời xưa. Lịch sử phụng vụ về việc thành
hình Nghi thức cử hành bí tích thống hối và hòa giải,
cũng như định chế Giáo hội về một số sinh hoạt đặc
biệt, đã có tục lệ bỏ tro cho hối nhân công cộng
đã phạm một số tội nặng cách công khai, mà mọi
nguời đều biết, như chối bỏ đức tin, giết người,
ngoại tình . . . Những người này bị loại ra khỏi cộng
đoàn tín hữu. Ðể được nhận lại trong cộng đoàn,
họ phải làm việc thống hối công cộng theo định chế
Giáo hội đưa ra. Vào ngày thứ tư trước Chúa Nhật
thứ nhất Mùa Chay, những hối nhân công cộng này sẽ
tụ tập lại tại nhà thờ chính tòa, và sau khi xưng thú
tội của mình, họ sẽ được Ðức Giám mục trao cho
chiếc áo nhậm mang trên mình, rồi lãnh nhận tro trên
đầu và trên mình. Sau đó họ bị đưổi ra khỏi nhà
thờ và được chỉ định đi tới một tu viện để ở
đó và thi hành một số việc thống hối đã ra cho họ.
Vào sáng thứ năm Tuần thánh, các hối nhân này tụ
tập lại tại nhà thờ chính tòa, được Ðức Giám
mục xem xét việc thực hành thống hối của họ trong Mùa
Chay, sau đó ngài đọc lời xá giải tội lỗi của họ
để giao hòa với cộng đoàn. Từ đây họ được
quyền tham dự các buổi cử hành bí tích. Tại Rôma,
vào thế kỷ thứ 7, các hối nhân công cộng tập họp
tại một số nhà thờ tước hiệu (tituli) của
thành phố, cũng như tại 4 Ðại Vương cung thánh đường
thánh Phêrô, thánh Phaolô ngoại thành, thánh Gioan
Lateranô và Ðức Bà Cả, để cử hành nghi lễ như
vừa nói trên đây.
Về sau định chế thống hối công cộng không còn nữa,
tuy nhiên lễ nghi bỏ tro vẫn còn giữ lại trong ngày
Thứ Tư Lễ Tro. Ðầu tiên chỉ có các tín hữu lãnh
nhận tro trên mình. Về sau các Ðức Giáo hoàng và tín
hữu đều lãnh tro, để tỏ lòng thống hối. Sang thế kỷ
thứ 10, thì có việc làm phép tro và một lời nguyện
kèm theo bắt chước cơ cấu thánh lễ, nghĩa là có lời
nguyện giống như Kinh nguyện thánh thể, và việc lãnh
nhận tro như khi cử hành việc rước lễ.
Vào thế kỷ thứ 11, cũng tại Rôma, Ðức Giáo hoàng
tập họp các giáo sỹ, giáo dân tại nhà thờ thánh
Anastasia. Ngài làm phép tro, bỏ tro cho mọi người, sau
đó tất cả đi kiệu về nhà thờ thánh nữ Sabina ở
đồi Aventino. Trong khi đ kiệu, Ðức Giáo hoàng và cộng
đoàn hát kinh cầu các thánh. Tất cả đều mặc áo
nhậm, đi chân không, để tỏ lòng thống hối ăn năn.
Khi đoàn kiệu đến nhà thờ thánh Sabina, Ðức Giáo
hoàng đọc lời xá giải và cộng đoàn cùng hát bài "Chúng
ta hãy thay đổi đời sống, Xức tro và ăn chay hãm
mình, khóc than vì lỗi lầm đã phạm. Hãy khẩn cầu
Thiên Chúa chúng ta. Vì Người rất từ bi nhân hậu
sẵng sàng tha thứ mọi tội khiên" (Immutemur, xc. Ge 2,
13). Sau đó ngài cử hành thánh lễ. Ðó là trạm
đầu tiên (statio) của Mùa Chay. Ngày nay vào Thứ Tư Lễ
Tro, Ðức Giáo hoàng cũng đến làm phép tro và bỏ tro
tại nhà thờ thánh nữ Sabina theo truyền thống xưa.
Trước đó có cuộc rước kiệu từ nhà thờ thánh
Anselmô cũng trên dồi Aventino. Tại nhà thờ thánh nữ
Sabina, ngài công bố sứ điệp Mùa Chay cho toàn thể
Giáo hội (Sứ điệp Mùa Chay năm 2002 mang tựa đề: Anh
em đã lãnh nhận nhưng không, thì hãy cho đi nhưng không [Mt
10,8]).
Vào năm 1091, Công đồng Benevento (Nam Italia) đã truyền
cử hành nghi lễ bỏ tro cho tất cả các nơi trong Giáo
hội. Trong khi bỏ tro, vị linh mục đọc lời : "Ta là
thân cát bụi sẽ trỏ về cát bụi" (St 3, 19). Tro
này lấy từ những cành lá đã được làm phép trong
ngày Chúa nhật Lễ Lá năm trước để lại. Trước
công cuộc canh tân phụng vụ của Công đồng chung
Vaticanô II, lễ nghi làm phép tro và bỏ tro được cử
hành trước thánh lễ. Vào năm 1970, khi công bố Sách
Lễ Rôma được tu chính, thì lễ nghi này được cử
hành sau phần phụng vụ lời Chúa. Ngoài câu trích từ
Sách Sáng thế, còn có thêm một công thức dùng khi
bỏ tro, lấy từ Phúc âm: "Hãy ăn năn sám hối
và đón nhận Tin Mừng" (Mc 1,15). Với công thức
mới này được thêm vào, thì biểu hiệu "tro"
đã mang thêm một ý nghĩa mới nữa đó là việc canh
tân đời sống trong suốt Mùa Chay thánh. Sau đây là
một trong hai lời nguyện làm phép tro: "Lạy Chúa,
Chúa nhân từ đối với ai khiêm tốn, và tha thứ cho
kẻ biết ăn năn. Xin nghe lời chúng con khẩn nguyện và
rộng tay giáng phúc cho hết thảy chúng con sắp nhận lấy
tro này, để chúng con kiên trì giữ bốn mươi ngày chay
thánh, và nhờ đó được nên tinh tuyền, xứng đáng
cử hành mầu nhiệm Vượt qua của Ðức Kitô, Con Một
Chúa, Ðấng hằng sống và hiển trị muôn đời"
(còn có một lời kinh khác trong Sách Lễ Rôma).
2. Ý nghĩa việc bỏ
tro và ngày Thứ Tư Lễ Tro
Trong Cựu Ước, việc xức tro và mặc áo nhậm được
dùng để thực hành và biểu lộ lòng thống hối cá
nhân hay toàn thể cộng đoàn dân Israel. Tro chỉ thân xác
chúng ta là bụi tro, sẽ phải chết (xc. St 3,18.27; Giob 34,
17; Gr 6, 26; 25, 34; Est 4,13; Is 58, 5; Dn 9,3; Giona 3,6; Giudith 4,16;
9,1).
Trong truyền thống các đan sĩ và tụ viện, tro được
dùng để nói lên mối liên hệ với sự chết và sự
khiêm nhường thống hối trước mặt Chúa. Vì thế, các
tu sĩ, các đan sĩ có tục lệ tại một số nơi, muốn nằm
trên đống tro với chiếc áo nhặm để chết. Thánh
Martino thành Tours bên Pháp đã nói: "Không gì
xứng hợp hơn cho một tu sĩ là việc nằm chết trên
đống tro bụi". Các vị này lấy tro đã được
làm phép trong ngày Thứ Tư Lễ Tro, rồi vẽ hình thánh
giá trên đất, trên đó còn trải thêm áo nhặm và
rồi các vị nằm trên đó khi hấp hối và khi chết. Các
tu sĩ cũng có thói quen trộn tro vào bánh như của ăn.
Ðó là một hình thức hãm mình nhiệm nhặt mà các tu
sĩ phải giữ.
Từ đây chúng ta nhận ra, trước tiên Giáo hội đã
đặt nền tảng cho việc thống hối, đó là nhìn nhận
lại tình trạng nguyên tuyền của ơn thánh đã bị mất do
tội nguyên tồ, và hậu quả là con người xa Thiên
Chúa, ttốn tránh Thiên Chúa. Con người sẽ phải chết
như là một hậu quả của tội lỗi. Vì thế cần phải
"quay trở lại" một cách tận căn, như ý
nghĩa diễn tả qua từ "canh tân" trong ngôn ngữ Do
thái, là quay ngược lại với 360 độ. Ðàng khác suy tư
về bụi tro, để cho thấy sự yếu hèn của mình và tính
cách tùy thuộc vào Thiên Chúa vì con người được
Ngài tạo dựng. Nhưng Thiên Chúa đoái thương và ban ơn
cứu rỗi. Phụng vụ đã diễn tả nền tảng này qua các
biểu hiệu và các lời kinh của ngày Thư Tư Lễ Tro.
Cùng với một số biểu hiệu khác được Giáo hội
dùng trong Mùa Chay, như mầu áo lễ tím, không đọc Kinh
Vinh Danh, không trưng bông hoa trên bàn thờ, không dùng
đàn trong thánh lễ, bụi tro cũng được dùng để cho
thấy tính cách thống hối của Mùa Chay và thân phận
của con người hay chết.
Nói tóm lại, lễ nghi làm phép tro và bỏ tro trong ngày
Thứ Tư Lễ Tro gợi ra cho tín hữu về một thời điểm
quan trọng đang bắt đầu liên hệ tới ơn cứu rỗi của
họ, đó là Mùa Chay. Ðồng thời, lễ nghi khởi đầu
này cũng đề ra cho tín hữu một hành trình phải đi theo
trong thời gian suốt Mùa Chay.
Hành trình đó là thực hành các việc làm biểu lộ
sự thống hối, sống bác ái; đàng khác, tín hữu cũng
phải đi sâu vào tâm tình thống hối, khi suy tư về thân
phận con người, về lỗi lầm của mình và nhu cầu khẩn
thiết phải trở về, phải canh tân cuộc sống. Tuy nhiên,
tín hữu không làm những việc này trong ý thức khổ
hạnh cá nhân, nhưng là để hướng về ơn cứu rỗi
Chúa Kitô đã thực hiện và Giáo hội đang chuẩn bị
mừng trong đại lễ Phục sinh. Ngày nay các biểu hiệu
bên ngoài, như thống hối công cộng, như mặc áo nhậm,
như đi chân không trong cuộc hành hương, vv. không còn
được thực hiện như xưa, vì hoàn
cảnh xả hội đổi
thay, nhưng thái độ và ý chí thống hối, canh tân trở
về vẫn phải in khắc sâu đậm trong thâm tâm mỗi
người. Mỗi người sẽ tự đưa ra cho mình một số
những thực hành thống hối trong cuộc sống cụ thể để
biểu lộ ý nghĩa và tinh thần của lễ nghi xức tro.
Lm. Phanxicô
Borgia Trần Văn Khả
|